नेपालको पूँजी बजार : चुनौतीको छायाँमा लुकेको ठूलो सम्भावना

नेपालको पूँजी बजारले हालै आफ्नो ३३ वर्षे यात्रा पूरा गरेको छ। यस अवधिमा बजारले धेरै उतार–चढाव र परिवर्तनहरू देखेको छ — तर अझै पनि स्थायित्व, आधुनिकीकरण र नीति–गत स्पष्टताका दृष्टिले हामीसँग धेरै काम बाँकी नै छन्।

वर्तमान अवस्था

नेपालमा हाल ९० वटा धितोपत्र दलाल व्यवसायी र २ वटा धितोपत्र व्यापारी नेपाल धितोपत्र बोर्डको अनुमति लिएर सेवा सञ्चालन गरिरहेका छन्।

यी व्यवसायीहरूले करिब ७१ लाखभन्दा बढी लगानीकर्ताहरूलाई धितोपत्र खरिद–बिक्री तथा डिपोजिटरी सेवा प्रदान गर्दै आएका छन्।

तर पनि, भौतिक पूर्वाधार, प्रविधि, कानूनी संरचना र लगानीका नयाँ औजारको कमीका कारण बजार अझै पनि विकास र विस्तारको प्रारम्भिक चरणमा छ।

अहिलेसम्म लगानीकर्ताले सेयर कारोबारका लागि बैंक, डिम्याट, ब्रोकर र आस्बा खाताको झन्झट व्यहोर्नुपर्छ।
भिडियो–KYC, सेन्ट्रल–KYC र अनलाइन एकीकृत प्रणाली पूर्ण रूपमा लागू हुन सकेका छैनन्।

एक पटक खरिद गरिएको धितोपत्र पुनः प्रयोग गर्न लगानीकर्ताले भौतिक उपस्थित भई धितो राख्नुपर्ने बाध्यता अझै पनि छ।

यदि धितोपत्र लेन्डिङ–बोरोइङ सुविधा वा इन्ट्रा डे र सर्ट–सेल प्रणाली लागू हुन सकेको भए, लगानीकर्ताले आफ्नो सम्पत्ति सहज रूपमा प्रयोग गर्न सक्ने थिए।

नीतिगत चुनौती

धितोपत्र ऐन २०६३ लागू भएको दुई दशक पुगिसक्दा पनि आधुनिक सन्दर्भअनुसार संशोधन हुन सकेको छैन।
यद्यपि बजारका विभिन्न पक्षहरू — पूँजी, प्रविधि, उत्पादन र लगानी व्यवहार — सबैमा आमूल परिवर्तन आइसकेका छन्। ऐन र नियमको अभावका कारण डेरिभेटिभ औजारहरू (जस्तै फ्युचर्स, अप्सन) अझै सञ्चालनमा आएका छैनन्।

हाल नेपाल धितोपत्र बोर्डले मार्जिन कार्यविधि तयार पारिरहेको छ, जसलाई सबै सरोकारवालाको सुझावका आधारमा व्यवहारिक र समयसापेक्ष बनाइनुपर्ने आवश्यकता छ।

धितोपत्र ऐनका दफा ११६ र ११७ मा रहेको अधिकार प्रयोग गरी बोर्डले आवश्यक नियम र विनियम जारी गरेर बजारलाई सुदृढ बनाउन सक्छ — यही दिशामा तदारुकता देखिनु आवश्यक छ।

सुधार र सम्भावना

पूँजी बजार कुनै देशको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड हो। आजको विश्वमा लगानीका औजारहरू केवल शेयर र डिबेन्चरसम्म सीमित छैनन् — इण्डेक्स फन्ड, फरेन करेन्सी, कमोडिटी र डिजिटल सम्पत्तिसम्म फैलिएका छन्।

नेपालले पनि यस्ता आधुनिक औजारहरूको तयारी गर्दै, नीति, कानुन र जनशक्ति सुदृढ बनाउनुपर्छ।नेपालका युवाहरू आज विश्वका हरेक कुनामा छन् — कोही रोजगारीमा, कोही उद्यममा, कोही अध्ययनमा।
यदि उनीहरूले लगानीका अवसर आफ्नै देशभित्र पाउँछन् भने, वैदेशिक मुद्रा भित्रिने मात्र होइन, देशको समग्र आर्थिक प्रवाह सशक्त बन्छ।यसका लागि नियामक निकाय, बजार सञ्चालक, दलाल व्यवसायी र लगानीकर्ता सबैले साझा दृष्टि बोकेर अघि बढ्न आवश्यक छ।

सहकार्य र संवादको आवश्यकता

अहिले बजारमा देखिएको अन्योलता, असन्तुष्टि र आन्दोलनका स्वरहरूलाई शान्तिपूर्ण संवादबाट समाधान गर्नुपर्छ। नेपाल बुद्धको देश हो — सहिष्णुता र सहकार्य हाम्रो पहिचान हो। सबै सरोकारवाला निकायले आ–आफ्नो भूमिकाको सीमाभन्दा माथि उठेर, साझा उद्देश्य — सबल, पारदर्शी र विश्वसनीय पूँजी बजार — निर्माणमा हातेमालो गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

नेपालको पूँजी बजारले अहिले पनि अपार सम्भावना बोकेको छ। सुधार, प्रविधिक आधुनिकीकरण, कानूनी स्पष्टता र नियामक सक्रियता भएमा, यो बजारले देशको आर्थिक विकासमा महत्वपूर्ण योगदान दिन सक्छ।

हाम्रो साझा जिम्मेवारी हो — लगानीकर्ताको विश्वास, पारदर्शिता र स्थायित्व कायम राख्दै नेपालको पूँजी बजारलाई विश्वसनीय र अन्तर्राष्ट्रियस्तरको बजार बनाउन।

(स्टक ब्रोकर एशोसिएसन अफ नेपाल (एस्बान) ले आयोजना गरेको दिपावली तथा छठ पर्वको अवसरमा आयोजित शुभकामना आदानप्रदान कार्यक्रममा अध्यक्ष सागर ढकालले राखेको मन्तव्य)