डिजिटल अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड: डेटा सेन्टर र क्लाउड सेवा

आजको द्रुतगतिमा विकसित हुँदै गएको संसारमा, डेटा सेन्टर र क्लाउड सेवाहरू केवल प्रविधि उपकरण मात्र होइनन् । तिनीहरू आधुनिक डिजिटल अर्थतन्त्रलाई समर्थन गर्ने मौलिक पूर्वाधार हुन्। नेपालको लागि जुन देशमा डिजिटल परिदृश्य तीव्र गतिमा विस्तार हुँदैछ । यी प्रविधिहरूलाई अंगाल्नु अब विकल्प होइन । यो आवश्यकतामै परिणत भएको छ। यी नै आर्थिक वृद्धिका इन्जिन हुन्, । नवप्रवर्तनका स्रोत हुन् र प्रभावकारी सार्वजनिक सेवा वितरणका आधार हुन् । जसले राष्ट्रलाई दिगो र समावेशी डिजिटल भविष्यतर्फ अगाडि बढाइरहेका छन्।

नेपालको डिजिटल रूपान्तरण, प्रगतिशील पारिस्थितिकी तन्त्रको झलक

नेपालको डिजिटल क्षेत्र अहिले विस्फोटक वृद्धिको चरणमा छ। सस्तो स्मार्टफोनको व्यापक प्रयोग र ४जी प्रविधिको पहुँचले जुलाई २०२३ सम्म इन्टरनेट (ब्रडब्यान्ड) पहुँच १३५ प्रतिशतमा पुर्‍याएको छ । जसले सक्रिय डिजिटल अर्थतन्त्रको जग तयार गरिदिएको छ। यसै कनेक्टिभिटीले ई–कमर्स, फिनटेक, ई–लर्निङ र डिजिटल स्वास्थ्य जस्ता विविध क्षेत्रलाई तीव्र विस्तार गर्न उत्प्रेरित गरेको छ। राष्ट्रको सूचना प्रविधि सेवा निर्यात क्षेत्र यस प्रगतिका प्रमाण हुन् ।

सन् २०२२ मा यसले ५१५ मिलियन अमेरिकी डलर नाफा पुर्‍यायो । जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा ६४.२ प्रतिशतले वृद्धि भएको हो। यस वृद्धिले भरपर्दो डेटा सेन्टर र क्लाउड पूर्वाधारमा आधारित बलियो जगको तत्काल आवश्यकता औंल्याएको छ।

दिगो वृद्धिका लागि मुख्य चुनौतीहरू

नेपालले महत्वपूर्ण प्रगति हासिल गरे पनि कतिपय चुनौतीहरूले डिजिटल यात्रालाई अवरुद्ध गर्ने खतरा बोकेको छ। सबैभन्दा दबाबयुक्त चुनौतीहरू यसप्रकार छन् :

साइबर सुरक्षा जोखिम : साइबर आक्रमणको वृद्धिले सार्वजनिक र निजी दुवै संस्थाहरूमाथि निरन्तर खतरा निम्त्याइरहेको छ। जसले सुदृढ सुरक्षा संरचनाको आवश्यकता औंल्याइएको छ।

सीप अभाव : कृत्रिम बुद्धिमत्ता, क्लाउड कम्प्युटिङ, साइबर सुरक्षा र डेटा एनालिटिक्स जस्ता महत्वपूर्ण क्षेत्रमा दक्ष जनशक्तिको कमी देखिन्छ।

पूर्वाधार असमानता : ग्रामीण क्षेत्रमा प्रायः भरपर्दो इन्टरनेट पहुँच र डिजिटल सेवाको अभाव रहन्छ, जसले डिजिटल विभाजन सिर्जना गर्दछ।

नीति खाडलहरू : पुराना नियमनहरू र डिजिटल लगानीका लागि अपर्याप्त प्रोत्साहनहरूले वृद्धि र नवप्रवर्तनलाई अवरुद्ध गर्न सक्छन्।

यी अवरोधहरूलाई सम्बोधन गर्न नेपालको सम्पूर्ण डिजिटल सम्भावना अनलक गर्न अपरिहार्य छ ।

डिजिटल– प्रथम नेपालको लागि रणनीतिक प्राथमिकताहरू

यी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्दै समृद्ध डिजिटल भविष्य सुरक्षित गर्न नेपालले प्रमुख नीतिगत प्राथमिकतामा ध्यान दिनुपर्छ।

साइबर सुरक्षाको सुदृढीकरण : डेटा सुरक्षा र गोपनीयताको लागि व्यापक राष्ट्रिय संरचना लागू गर्नु अत्यावश्यक छ। यसमा सरकार, निजी क्षेत्र, र अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारबीचको सहकार्यलाई प्रवर्द्धन गर्दै साइबर खतरालाई प्रभावकारी ढंगले सामना गर्नुपर्छ।

सार्वजनिक–निजी साझेदारी प्रवर्द्धन : सार्वजनिक–निजी सहकार्यमार्फत स्थानीय डेटा सेन्टर र क्लाउड सेवामा लगानी प्रोत्साहित गर्नु निर्णायक हुनेछ। शैक्षिक संस्था र उद्योगबीचको संयुक्त पहलले नवप्रवर्तन र अनुसन्धान तथा विकासलाई पनि गति दिनेछ।

दक्ष जनशक्ति निर्माण : साइबर सुरक्षा, कृत्रिम बुद्धिमत्ता र क्लाउड कम्प्युटिङ जस्ता बढी माग भएका क्षेत्रमा तालिम कार्यक्रमलाई प्राथमिकता दिनु अपरिहार्य छ। साथै, कर छुट र वित्तीय सहयोगमार्फत स्टार्टअप पारिस्थितिक तन्त्रलाई सशक्त पार्दा स्थानीय प्रतिभा र उद्यमशीलतालाई प्रश्रय दिनेछ।

समावेशी वृद्धि सञ्चालन : ग्रामीण क्षेत्रमा अविकसित ब्रडब्यान्ड पहुँच विस्तार गर्नु, सम्भावित रूपमा ग्रामीण दूरसञ्चार विकास कोष प्रयोग गरेर, सबै नागरिकलाई डिजिटल क्रान्तिबाट लाभान्वित गराउन अपरिहार्य छ।

वैदेशिक प्रत्यक्ष लगानी प्रोत्साहन स् दक्षिण एसियामा नेपाललाई रणनीतिक डेटा हबको रूपमा स्थापित गर्न सक्दा विदेशी लगानी आकर्षित गर्न सकिन्छ। राष्ट्रको दक्ष आईटी जनशक्तिलाई उपयोग गर्दा आईटी निर्यात र डिजिटल उद्यमशीलता अझै सशक्त बन्नेछ।

अगाडि बढ्ने बाटो : नेपालको डिजिटल भविष्यमा लगानी

डेटा सेन्टर र क्लाउड सेवाहरू केवल प्रविधिजन्य सुविधामात्र होइनन्स यी नै नेपालको डिजिटल अर्थतन्त्रको जीवनरेखा हुन्। रणनीतिक लगानी, दूरदर्शी नीतिगत संरचना निर्माण, र सहकार्यात्मक पारिस्थितिक तन्त्रलाई प्रवर्द्धन गरेर नेपालले आफ्नो विश्वव्यापी प्रतिस्पर्धात्मकता वृद्धि गर्न सक्छ र भविष्य सुरक्षित गर्न सक्छ। आगामी यात्राले दूरदर्शी नेतृत्व, सामूहिक कार्य र विश्वव्यापी उत्कृष्ट अभ्यासको अंगीकरणको संयोजन आवश्यक पार्छ। आजै यो महत्वपूर्ण पूर्वाधारमा लगानी गरेर नेपालले भोलि नवप्रवर्तन, आर्थिक वृद्धि र समग्र डिजिटल समावेशीकरणले परिभाषित हुने बाटो कोर्न सक्छ।